Parameters

Luxe probleem: hoe richt je een glazen buffetkast in? Achter de dichte schuifdeuren van de onderkast is het makkelijk, daar liggen alle spelletjes kriskras opgestapeld in hun dozen. Niemand die het ziet. De bovenkast verdient meer aandacht, omdat het een toonbeeld is van wat wij belangrijk vinden. Bovendien moeten we er de hele dag naar kijken, dus beetje esthetisch verantwoord is wel fijn. (Normaal zou ik ook rekening houden met wat de visite vindt, maar die is er nauwelijks meer.)

Op de plek waar mijn grootmoeder de familiebijbel neer zou zetten, komen de complete werken van Paul Verhaeghe te staan. Om de huidige maatschappij (en jouw plaats er in!) te kunnen begrijpen, kan je namelijk beter de stukken van Verhaeghe lezen dan het bij elkaar geraapte heilige boek van een steeds kleiner wordend deel van de bevolking.

Recent heb ik drie van zijn boeken achter elkaar uitgelezen: Identiteit (2012), Autoriteit (2015) en Intimiteit (2018). Pagina na pagina schept hij inzicht in weer het volgende vraagstuk en dan is het ook nog lekker geschreven. Hij zoomt uit op het hele maatschappelijke plaatje en behandelt zo’n beetje alle vragen die je kunt verzinnen: waar komt de toename van diagnoses als depressie, burn-out en persoonlijksheidsstoornissen vandaan? Waarom staan er zoveel files? Wat is er met het klimaat aan de hand? Waarom staan politici te brallen op social media en is er steeds minder inhoudelijk debat? Hoe gaan de komende twintig jaar eruit zien?

Persoonlijk vond ik het een enorme troost om uit de mond van deze doctor in de klinische psychologie te horen dat identiteit een culturele constructie is. Het idee van de maakbaarheid is (deels) aperte onzin: het is bijna onmogelijk om in je eentje de culturele parameters zodanig te veranderen, dat je hele leven verandert. Als je voor een dubbeltje geboren bent, is het écht lastig om een kwartje te worden.

Wat als gek bekeken wordt, verandert ook voortdurend. Dus als je nu een etiket hebt omdat je te druk bent, of te extrovert, of te depressief: vijfhonderd jaar, honderd jaar of in sommige gevallen tien jaar geleden zou je heel anders gediagnosticeerd zijn. En over tien jaar kan het wéér enorm verschillen. Laat je dus niet vast verven in een hoekje.

Dan iets anders, citaat: ‘emoties zijn reacties op situaties, bovendien meestal op situaties waarbij iemand anders centraal staat.’ Zo. Denk daar even over na. Waar ben ik nu al een jaar over aan het schrijven in deze columns? Juist: emoties, specifiek in relaties tot anderen. Verhaeghe zegt dat de relatie tot onszelf en tot de ander gekenmerkt wordt door een voortdurende beweging van tegenstrijdige krachten: aantrekken en afstoten. Wie kinderen heeft, snapt dit direct. Wie zichzelf kent ook. Een goed evenwicht tussen individu en identificatie met de ander is van levensbelang.

Dat betekent: zorg voor jezelf, zorg voor de ander, zorg voor de maatschappij. Het is een cirkel (cue filmmuziek van The Lion King) en we zijn allemaal verantwoordelijk.

Alhoewel de visite niet meer in huis komt, ik spreek nog wel mensen, online of op afstand. De inzichten van Verhaeghe kan ik in persona ook beter etaleren dan achter glas. Dat opruimen van de buffetkast kan morgen wel, nu eerst zijn essay lezen over de coronacrisis: ‘Houd afstand, raak me aan.’ Het is de lijfspreuk van deze tijd.

In onze allernieuwste Vlam, staat een prachtig interview met Jeremy Heshof door Cat.