“Mannen, creëer een gendergelijkwaardige wereld”, aldus Dr. Jackson Katz

In zijn vele lezingen en cursussen in de VS en daarbuiten benadrukt Katz de noodzaak dat mannen een leidende rol nemen in de bevordering van gendergelijkheid en het voorkómen van gendergerelateerd geweld. Ook wijst hij op de intersecties tussen gender, seksuele geaardheid, afkomst, etniciteit en religie. Zijn TEDx talk Geweld Tegen Vrouwen: het is een mannenprobleem is online te zien en ondertiteld in 27 talen, waaronder Nederlands. De video werd meer dan 4.8 miljoen keer bekeken (klik opbovenstaande link naar de homepagina van Katz en scroll klein beetje naar beneden).

 

Gendergelijkheid

Je bent al jarenlang actief als docent en leider in de groeiende beweging van mannen die wereldwijd gendergelijkheid bevorderen en geweld voorkómen. Waarom die interesse in dit thema en wat deed je besluiten hier je levenswerk van te maken?

Aan de universiteit was ik zo’n typische jonge student die de wereld wilde veranderen. Toen, in de vroege jaren tachtig, viel het me al snel op dat gender een centrale rol speelde in systematische ongelijkheid. Die vorm van onrecht was een van de grotere tragedies in de menselijke beschaving en meer gelijkwaardigheid zou zowel vrouwen als mannen helpen. Ook zag ik in dat seksisme, racisme en heteronormativiteit onlosmakelijk verbonden waren; ze zijn te zien als systemen die in elkaar haken. Aanvankelijk begreep ik niet meteen op welke manieren die precies verbonden waren. Dat inzicht ontstond pas in de loop van de jaren. Als jonge twintiger viel het me ook op dat heel weinig mannen, ook mannen die zichzelf als progressief beschouwden of begaan waren met maatschappelijk onrecht, begrepen hoe groot en structureel het sociale en politieke probleem van seksisme was. Of hun interesse was niet groot genoeg om ook echt in actie te komen. Zelf was het me duidelijk dat de strijd voor wat we voorheen ‘vrouwenrechten’ noemden ook mannelijk activisme en leiderschap nodig had. En dus besloot ik hier mijn werk van te maken. En hoe meer ik me bewust werd van het hardnekkige probleem van geweld door mannen tegen vrouwen, hoe bozer ik werd en hoe groter mijn vastberadenheid er iets aan te doen.

 

Preventie gendergeweld

Als medeoprichter van Mentors in Violence Prevention (MVP) ben je een van de langst lopende en meest invloedrijke preventieprogramma’s tegen gendergeweld begonnen. Kun je in heldere taal uitleggen wat dit programma precies inhoudt? En hoe kunnen we dit programma ook buiten de Verenigde Staten bruikbaar maken, zoals in Nederland?

MVP is een leiderschapsprogramma dat ik begin jaren 90 heb gecreëerd en mede-opgericht bij The Center for the Study of Sport in Society, aan de Northeastern University in Boston. In het begin werkten we – doelbewust – alleen met mannen, maar later hebben we dat uitgebreid naar vrouwen en mensen van alle genders. Dit was het programma dat gezorgd heeft voor de introductie van ‘bystander’-training in het preventiewerk rond seksueel en huiselijk geweld. Bystander-training, ook wel ‘toeschouwersinterventie’ genoemd, is nu een van de populairste strategieën voor bewustwording rond gendergeweld. Niet alleen in de VS, maar ook in delen van Europa en Australië. Naast de lopende Amerikaanse projecten werken we intensief samen op middelbare scholen in Schotland en delen van Zweden. MVP was ook het eerste systeembrede preventieprogramma in het Amerikaanse leger. Inmiddels organiseren alle afdelingen van de Amerikaanse strijdkrachten preventieprogramma’s die voornamelijk gebaseerd zijn op deze interventie door toeschouwers. In de kern komt het programma hierop neer: we laten mensen nadenken over de morele verantwoordelijkheden naar anderen en zichzelf om zich te bemoeien met situaties van intimidatie, misbruik en geweld – of de dreiging daarvan. Dat doen we met gestructureerde, maar zeer interactieve gesprekken. Ook bespreken we welke opties zij hebben om te reageren, voorafgaand, tijdens of na zo’n voorval. Het MVP-programma is ook gemakkelijk aan te passen voor gebruik in Nederland, op scholen, universiteiten, sportscholen, leger en politie en de meeste werkplekken.

 

Vrouwonvriendelijk

Je werk op het gebied van preventie van gendergerelateerd geweld komt aan bod in de film “The Bystander Moment: Transforming Rape Culture at its Roots” uit 2018. Wat is de boodschap van die film en waarom is die focus op toeschouwers volgens jou een belangrijke oplossing voor dit soort geweld?

Kijkers van The Bystander Moment krijgen deze toeschouwersbenadering uitgelegd zoals die door mij en mijn collega’s wordt onderwezen. Met een sterke focus op de manieren waarop vrouwonvriendelijke standpunten en overtuigingen – die veelal genormaliseerd worden in reclames, entertainment en de pornocultuur – bijdragen aan seksueel en huiselijk geweld. Het belangrijkste inzicht van de bystander-training is dat iedereen die deel uitmaakt van een bepaalde werk- of subcultuur, of bredere gemeenschap, een rol speelt in het voorkómen van geweld. De ‘toeschouwer’ is dus een vriend, klasgenoot of collega die buiten de tweedeling van dader-slachtoffer staat, maar zich wel bevindt op een breder spectrum van misbruikgedrag. Dat spectrum loopt van seksistische opmerkingen en eindigt bij groepsverkrachting en moord. De toeschouwer kan ook een leraar zijn, een trainer, militair leidinggevende, schoolhoofd, of universiteitsmedewerker die bij machte is om assertief te reageren op incidenten die plaatsvinden. Of om vooraf al preventieprogramma’s te starten. Dat deze benadering zo effectief is, komt vooral doordat het mannen en jongere mannen helpt de vaardigheden en moed te ontwikkelen om zich uit te spreken en stelling te nemen tegen de vrouwonvriendelijkheid van andere mannen. En dat zij hierin bovendien worden aangemoedigd. Daarnaast is het uitgangspunt erg positief. Zoals ik altijd zeg: de omstander die zich uitspreekt is in feite een leider.

 

Genderrechtvaardigheid is een fundamentele waarde waar niet over te onderhandelen valt

 

Wat zou je willen zeggen tegen mannen, en vooral vaders en zoons, over hoe zijzelf, andere mannen en hun zoons moeten omgaan met meisjes en vrouwen? In het opvoeden van jongens lijkt immers nog veel te winnen. Hebben mannen en vaders daar geen grote rol in te spelen?

Absoluut. Wereldwijd hebben vrouwen van iedere etniciteit, afkomst en religie enorme vooruitgang geboekt in het overstijgen van hun tweedeklas status. Vanaf de jaren zestig en zeventig tot aan het #MeToo-tijdperk hebben zij zich georganiseerd om gendergerelateerd geweld te trotseren. En om de sociale normen te veranderen die dat brede probleem in stand houden. Maar te weinig mannen hebben hen daar actief in gesteund, of onvoldoende gedaan om een nieuwe generatie van jonge mannen te onderwijzen hoe zij hierin sterke en pro-feministische bondgenoten kunnen zijn. Als man geloof ik dat we het niet alleen aan vrouwen verplicht zijn om gendergelijkheid te steunen. Want als wij andere mannen, vooral onze zonen, niet voorbereiden op een leven en carrière in een samenleving die steeds gevarieerder wordt qua gender, seksualiteit en etniciteit, dan doen we ons werk niet. En dan zijn onze zoons voorbestemd te falen. Bovendien: als we voorstanders beweren te zijn van democratie, geweldloosheid en mensenrechten, dan moeten we niet alleen onze dochters, maar net zo goed onze zoons, leren dat genderrechtvaardigheid een fundamentele waarde is waar niet over te onderhandelen valt. Elke man die vrienden, collega’s en leeftijdsgenoten heeft, of invloed op jonge mannen en jongens, speelt daarmee een belangrijke rol in deze kwestie. Sommige mannen doen het al fantastisch, maar het zijn er nog niet genoeg. We kunnen beter dan it.

 

Moedig

Is er nog iets wat we nog niet besproken hebben maar wat jij belangrijk vindt om hier te delen?

De mannen in Nederland die willen helpen om mannelijk geweld tegen vrouwen − in alle vormen − te stoppen, moeten weten dat zij niet vanaf nul hoeven te beginnen. Er zijn vele organisaties over de wereld die zich richten op mannen en hen op een uitnodigende manier in het gesprek kunnen betrekken. Mijn eigen MVP-programma is wat dat betreft slechts een van de vele. Ook zijn er veel geweldige boeken over de kwestie mannelijkheid, geweld en de rol van mannen hierin. Net als documentaires. Die zijn meestal in het Engels, maar dat geeft alleen maar aan dat we meer Nederlandse mannen nodig hebben die dit soort materiaal en initiatieven in hun eigen taal willen maken. We hebben veel mannen nodig die moedig willen zijn. Die het voortouw nemen om een wereld te creëren waarin het ooit niet langer ongewoon is om mannen actief te zien werken aan gelijkwaardigheid tussen etniciteiten, seksen en genders.

 

Interview en geschreven door: Jeroen Hindriks (Hoofdredacteur Vlam Magazine)

Fotografie door: Rick Tibbott, Paul Shoul